نحوه رسیدگی به انحصار وراثت

وفات در کنار تولد، ازدواج، طلاق و صاحب فرزند شدن از وقایعی است که لازم است در شناسنامه هر فردی ثبت و ضبط شود. هر چند پس از ثبت وفات، شناسنامه شخص باطل می‌شود اما به این معنا نیست که آثار اعمال و قراردادهای احتمالی او نیز از بین برود، چه اینکه ورثه باید قبل از تقسیم ماترک به تعیین تکلیف وضعیت دیون و بدهکاری‌های او بپردازند. انحصار وراثت تکلیفی است که قانون قبل از هرگونه دستکاری اموال متوفی بر عهده ورثه گذاشته است. اگر می‌خواهید درباره این موضوع بیشتر بدانید مطالعه این بسته را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

انحصار وراثت به چه معناست؟

حتما لفظ انحصار وراثت بارها به گوشتان خورده است، شاید کنجکاو شده­ اید که این لفظ به چه معناست؟ کسی که می‌میرد به احتمال زیاد خانواده‌ای دارد که بعد از مرگ او به استناد قانون از او ارث می‌برند، برای اینکه این ورثه بتوانند در دارایی‌های مورث خود تصرف کنند، باید گواهی انحصار وراثت داشته باشند. مثلا اگر فرزندان متوفی بخواهند به حساب بانکی پدر خود دسترسی پیدا کنند حتما باید این گواهی را داشته باشند.

شاید شما تا به حال گواهی انحصار وراثت را از نزدیک دیده باشید، در این صورت می‌دانید که تصدیق انحصار وراثت، ورقه‌ای است که قاضی شورای حل اختلاف در آن اموال و دارایی‌های متوفی، تعداد ورثه و همچنین نسبت هر کدام با متوفی را مشخص می‌کند. از همه مهم‌تر اینکه قاضی در این تصدیق، سهم هر یک از ورثه را از اموال متوفی تعیین می‌کند و به تفکیک زیر نام هر کدام را می‌نویسد.

برای گرفتن گواهی انحصار وراثت به کجا مراجعه کنیم؟

مرجع صلاحیت‌دار برای صدور گواهی انحصار وراثت شورای حل اختلافی است که آخرین محل سکونت متوفی در آنجا قرار دارد. مطابق ماده 20 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، دعاوی مربوط به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه می‌شوند که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، در آن محل بوده است. اگر هم آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نیست، رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در آن حوزه بوده است. بنابراین اگر شخصی در طول مدت زندگی خود در شهرهای مختلف سکونت داشته باشد و برای مثال آخرین محل سکونتش اصفهان باشد، پس از فوت، شورای حل اختلاف اصفهان صلاحیت صدور گواهی انحصار وراثت را خواهد داشت هر چند که شخص در شهر دیگری فوت کرده باشد یا اموال وی در استان دیگری باشد.

چه کسانی می‌توانند در خواست انحصار وراثت کنند؟

معمولا یک یا چند تن از ورثه درخواست صدور گواهی انحصار وراثت می‌کنند، هم چنین هر ذی‌نفعی (کسی است که در اموال متوفی نفع دارد)، مانند طلبکار متوفی (مثلا کسی که متوفی در وجه او چک کشیده است، به میزان مبلغ چک در اموال متوفی نفع دارد) یا کسی که متوفی به نفع او وصیت کرده (موصی له) یا کسی که از سوی متوفی مامور اجرای وصیت شده است (وصی) می‌توانند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت کنند. مخالفت یا همکاری نکردن یک یا چند تن از ورثه به هر دلیلی که باشد مانع رسیدگی و صدور گواهی انحصار وراثت نیست.

امروزه افراد گرفتاری‌ها و مشغله‌های زیادی در زندگی روزمره خود دارند، نظر به این مساله و صلاحدید قانون گذار، لزومی ندارد که همه وراث به شورای حل اختلاف مراجعه کنند، همین که یکی از وراث برای گرفتن گواهی اقدام کند کفایت می‌کند، البته باید مدارک لازم را به همراه داشته باشد.

چه مدارکی برای انحصار وراثت لازم است؟

وقتی تصمیم گرفتید برای گرفتن گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف بروید باید بدانید که حتما برخی مدارک را همراه خود داشته باشید وگرنه شورا از انجام درخواست شما معذور خواهد بود. اصلی‌ترین و مهم‌ترین مدرکی که نباید فراموش کنید، شناسنامه و گواهی فوت متوفی هستند.

پس از فوت متوفی و تایید پزشک مربوطه، اداره ثبت احوال، شناسنامه متوفی را باطل می‌کند و گواهی فوت صادر می‌کند. ارایه اصل گواهی فوت و کپی آن به شورا نیز الزامی است.

دومین مدرکی که لازم است حتما به همراه داشته باشید استشهادیه محضری است. اسامی تمامی وراث در فرم مخصوصی که به وسیله دادگستری در اختیار آن‌ها قرار داده می‌شود نوشته می‌شود و به وسیله دو نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می‌شناسند در دفتر اسناد رسمی امضاء و امضای آن‌ها نیز توسط دفاتر اسناد رسمی گواهی می‌شود. شما باید قبل از مراجعه به شورا این استشهادیه را آماده کرده باشید.

مدرک بعدی که حتما باید به همراه داشته باشید، رسید گواهی مالیاتی است(مالیات بر ارث). وراث یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آن‌ها ملزم هستند ظرف مدت 6 ماه از تاریخ فوت متوفی، اظهارنامه مالیاتی مخصوص را که حاوی تمام اقلام ماترک با تعیین قیمت زمان فوت و همچنین مطالبات و بدهی‌ها تهیه و تکمیل کنند و به اداره مالیات تسلیم کنند. بعد از اینکه مالیات پرداخته شد، از اداره مالیات رسید پرداخت مالیات بر ارث را دریافت کنید و نزد خود نگه دارید.

نکته‌ای که حتما باید به آن توجه کنید این است که هر کدام از وراث که به شورا می‌رود و قصد اقدام دارد باید کپی برابر اصل شده شناسنامه همه وراث را به همراه داشته باشد، یعنی علاوه بر شناسنامه خود کپی برابر اصل شناسنامه وراث دیگر را نیز تهیه و به دفتر شورا تقدیم کند. ارایه اصل شناسنامه‌ها برای ملاحظه توسط مدیر دفتر شورا نیز الزامی است.

بعد از اینکه تمام مدارک گفته شده را آماده کردید حالا نوبت به تنظیم یک دادخواست می‌رسد. شما باید از شورا برگ دادخواست دریافت کنید و بعد از اینکه دادخواست را پر کردید تمام مدارک را به آن ضمیمه کنید و به شورای حل اختلاف محل سکونت متوفی مراجعه کنید. هرگز فراموش نکنید که اگر متوفی وصیت نامه هم داشته باشد شما باید وصیت نامه او را نیز به دادخواست ضمیمه کنید.

انحصار وراثت برای اقلیت‌های مذهبی

اگر متوفی از اقلیت‌های مذهبی خاص باشد باید تقسیم نامه ارث هم داشته باشد چون نحوه تقسیم ارث در هر مذهبی با دیگر مذاهب متفاوت است. شورا بر اساس قواعد تقسیم ترکه در مذهب او گواهی انحصار وراثت صادر می‌کند. پس اگر متوفی از اقلیت‌هاست باید تقسیم نامه ارث را هم به دادخواست ضمیمه کنید.

روند رسیدگی به درخواست شما در شورا

بعد از اینکه شما مدارک را به شورا دادید، مدیر دفتر مدارک را بررسی می‌کند تا نقصی نداشته باشد سپس دادخواست شما را ثبت می‌کند و در نوبت رسیدگی قرار می‌دهد. پس از ملاحظه اسناد و مدارک تقدیمی، درخواست متقاضی را یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌کند که هزینه نشر آگهی نیز به عهده متقاضی است. پس از گذشتن یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که کسی اعتراضی نداشته باشد، شورا با توجه به دلایل و اسناد ارایه شده، گواهی انحصار وراثت که شامل تصدیق وراثت، تعیین تعداد وراث و نسبت آن‌ها با متوفی می‌شود را صادر می‌کند.

الم شنگه راه نیندازید!

اگر فرد متقاضی صدور گواهی انحصار وراثت، عمدا اسم یکی از ورثه را در دادخواست ننویسد، وارثی که نامش در دادخواست آورده نشده می‌تواند پیگیری قضایی بکند.قانون در این مورد ضمانت اجرا برای سهل‌انگاری شما در نظر گرفته است و ممکن است شما را طبق قانون تحت تعقیب قرار دهند.

اعتراض به صدور گواهی انحصار وراثت

اگر بعد از نشر آگهی و سپری شدن روند قانونی دادخواست انحصار وراثت، شورا گواهی را صادر کرد، سپس فردی پیدا شد و نسبت به این گواهی اعتراض داشت مثلا مدعی شد که او هم از ورثه آن مرحوم است (مثلا همسر دایم دیگر متوفی است)، حق دارد اعتراض کند و دادگاه به اعتراض او رسیدگی می‌کند.