مصادیق عسر و حرج در ازدواج دائم و موقت

عُسر در لغت به معنای صعوبت، مشقّت و شدت آمده و حرج نیز به معنای ضیق، تنگی، تنگنا و گناه معنی شده است و در اصطلاح فقهی و حقوقی نیز منظور از این قاعده این است که تکالیفی که موجب مشقت و سختی برای مکلف است در دین وجود ندارد.

برای روشن شدن فرازهای "عسر" و "حَرج" و تقاضای طلاق  از ناحیه زن، گفتگو کرده‌ایم با "سید‌علی شاه‌صاحبی؛ وکیل پایه یک دادگستری" که در ادامه می‌خوانید.

عسر و حرج چه تعریفی دارد؟

عسر در لغت به معنای تنگی، سختی و دشواری است و از حرج نیز به تنگی و فشار تعبیر شده است و در واقع هر عملی که شخص را به تنگنا و سختی بیاندازد و انجام یا تحمل آن برای وی سخت و دشوار باشد، می‌گویند دچار عسر و حرج شده است. نمونه بارز عسر و حرج( مشقت و سختی) زن در زندگی مشترک است که در صورت اثبات در دادگاه، منجر به صدور حکم طلاق می‌شود.

یعنی برای صدور یا اجرای حکم طلاق به علت عسر و حرج، زن موظف به پرداخت وجه یا مال به شوهر بوده و یا بایستی کل مهریه  یا قسمتی از آن را بذل کند؟

خیر، در مواردی که عسر و حرج زوجه برای دادگاه اثبات شود صدور حکم طلاق و اجبار زوج به طلاق الزاماً مشروط به پرداخت مال یا گذشت از مهریه توسط زوجه نیست، با این حال در انتخاب و تعیین نوع طلاق(خلع) بهتر است زوجه قسمتی از مهریه خود را بذل کند و البته به طور معمول هرچه بذل مهریه بیشتری صورت گیرد، قرینه‌ای بر عسر و حرج بیشتر زن تلقی می‌شود.

مصادیق عسر و حرج کدامند؟

هرگاه برای زن در زندگی مشترک وضعیتی به وجود آید که ادامه زندگی برای او همراه با سختی و مشقت باشد به نحوی که به طور عادی تحمل آن مشکل باشد، می‌تواند برای طلاق به دادگاه مراجعه کرده  و دادگاه پس از بررسی موضوع اگر شرایط را برای زن غیر قابل تحمل تشخیص داد به درخواست او پاسخ مثبت می‌دهد، که مصادیق عسر و حرج درقانون عبارتند؛ ترک زندگی توسط شوهر حد اقل به مدت شش ماه متوالی یا 9 ماه متناوب بدون عذر موجه، اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا ابتلای او به مشروبات الکلی و امتناع زوج از ترک آن‌ها یا عدم امکان الزام شوهر به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است، (در صورتی که زوج به تعهدات خود عمل نکند و یا پس از ترک دوباره به مصرف مشروبات الکلی یا موادمخدر روی آورد با درخواست زوجه طلاق انجام خواهد گرفت)،‌-محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر،‌ ضرب و جرح یا فحاشی یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زن قابل تحمل نباشد،‌ ابتلاء شوهر به بیماری‌های صعب العلاج روانی یا مسری یا هر عارضه صعب العلاج دیگر که زندگی مشترک را مختل کند مثل بیماری سارس یا ایدز و البته علاوه بر  موارد مذکور در هر موردی که دادگاه تشخیص دهد زن در عسر و حرج قرار گرفته، با درخواست زوجه حکم طلاق صادر می‌گردد.

به عقیده شما طلاقی که با درخواست زوجه به واسطه عسر و حرج صورت می‌گیرد قابل برگشت و رجوع از سوی شوهر است؟

این نوع طلاق، طلاق رجعی محسوب نمی‌شود چراکه اگر زوج بتواند رجوع کند دیگر از عسر و حرج زوجه رفع اثر نمی‌شود در نتیجه درخواست زوجه برای طلاق و حکم مربوطه  لغو و بی فایده است.

آیا در ازدواج موقت هم عسر و حرج مصداق دارد و  زوجه می‌تواند به این واسطه، به زندگی مشترک خود پایان دهد؟

بله، در مواردی که ادامه زوجیت موقت برای زوجه ایجاد مشقت کند و این موضوع برای دادگاه ثابت شود در این صورت دادگاه می‌تواند حکم به اجبار زوج به بذل بقیه مدت باقیمانده از ازدواج موقت کند و اگر این اجبار ممکن نشود حکم به انحلال زوجیت و قطع مابقی مدت ازدواج صادر می‌شود.

آیا نشوز یا همان عدم تمکین شوهر هم می‌تواند دلیل طلاق زن به علت عسر و حرج باشد؟

بنا بر نظر اکثریت، عدم ایفای وظایف زناشویی  از ناحیه شوهر هم ممکن است برای زوجه عسر و حرج ایجاد نماید و زن می‌تواند به این استناد تقاضای طلاق کند که اگر عسر و حرج وی ثابت شود حکم طلاق نیز صادر می‌شود.

بر اساس  قانون کراهت زوجه از شوهر هم عسر و حرج محسوب می‌شود؟

این موضوع اختلافی است، بعضی افراد معتقدند کراهت زوجه به تنهایی نمی‌تواند عسر و حرج زن و دلیل طلاق محسوب  گردد، به رغم اینکه  حتی زن راضی به بذل کل مهریه خود شود. بعضی دیگر بر این نظرند که  اگر دادگاه پس از تحقیقات و رسیدگی‌های خود تشخیص دهد که نفرت زوجه از شوهر به حدی است که ادامه زوجیت و زندگی مشترک را برای او غیر ممکن می‌سازد آن را از مصادیق عسر و حرج شناخته و بر همین مبنا حکم به طلاق صادر می‌کنند.