عفو و تخفیف مجازات شامل چه کسانی می‌شود؟

کسی که در زندان مرتکب جرمی ‌نشده حسن اخلاق داشته همه در عفو او تاثیر‌گذار است.

در آیین نامه کمیسیون عفو (تخفیف و تبدیل مجازات) شرایط اعطای عفو و مواردی را که شامل عفو می‌شود، مشخص شده است‌. در ماده 24 این آیین نامه جرائمی‌که شامل عفو نمی‌شودآمده است که مفهوم مخالف، این است که برای سایر جرائم عفو امکان پذیر است‌.در بند2 این ماده،اگرفردی به اعدام محکوم و مجازات آن به حبس ابد تبدیل شده باشد بعد ازگذشت10 سال ممکن است عفو شامل حال وی شود. یا اگرمجازات فردی حبس ابد باشد و حبس ابد آن به 15 سال تبدیل شده باشد بعد گذشت 5 سال عفو می‌شود. در ماده 25 به صراحت بیان شده است که جرائمی‌مانند قاچاق مواد مخدر، در موارد حق الناس (قصاص، که باید ازسوی اولیای دم صورت گیرد) سرقت مسلحانه، تجاوز به عنف و جرائم علیه امنیت (جاسوسی،محاربه، آدم ربایی، اغتشاش) عفو شامل این مجرمان نمی‌شود که مفهوم مخالف آن این است که عفو شامل جرائم دیگر می‌شود. بحث تخفیف درحقوق جزای عمومی، وقتی قاضی ضمن بررسی پرونده ای شرایط را مهیا دید می‌تواند رای به تخفیف مجازات دهد. ماده 37 قانون مجازات اسلامی‌شرایط تخفیف مجازات را بیان کرده است.در واقع قاضی در مقام تخفیف، می‌تواند مجازات را تقلیل یا تبدیل کند‌. بعد از اینکه رای صادر و قطعی شد دیگر قاضی نمی‌تواند در آن رای مداخله ای داشته باشد‌.حال در مورد عفو؛ دو نوع عفو عمومی‌و خاص وجود دارد که در این مورد چند حالت قابل تصور است. گاهی در مواجهه با عفو (همان طور که از نام این آیین نامه عفو و تخفیف مجازات پیداست) سه نهاد را پیش بینی می‌کند در واقع وقتی عفو برای محکوم الیه در نظر گرفته می‌شود به دلیل اینکه این عفو خاص است و بالاترین مقام اجرایی کشور بااین عفو موافقت می‌کند و قانونگذار در ماده 96 قانون مجازات اسلامی‌به این عفو اشاره کرده است‌.عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی‌پس از پیشنهادرئیس قوه قضاییه به مقام رهبری است که این عفو خاص نام دارد در عفو خاص چند حالت قابل تصور است اولا به طور کلی اشخاص محکوم را از تحمل مجازات معاف کنیم یعنی گاهی ممکن است فرد به زندان معرفی نشده باشد یا در زندان باشد که مابقی آن را عفو کنیم. اما گاهی بخشی از مجازات فرد شامل تخفیف می‌شود مثلا اگر کسی به 5 سال حبس محکوم شده باشد 2 سال تخفیف شامل وی شود بعد از گذشت3 سال فرد آزاد می‌شود در بحث تبدیل مجازات، زمانی که فرد محکوم به حبس است حبس او زیر 1 سال است به جزای نقدی تبدیل می‌شود‌. و بعد از پرداخت جزای نقدی آزاد می‌شود.

در بحث عفو، تبدیل و تخفیف مجازات بعد از صدور و قطعیت رای در واقع بخشی از مجازات شامل عفو می‌شود و در همان بدو امر وقتی فرد به زندان معرفی نشده است شرایط آن فراهم است‌. قاضی به درخواست عفو، مثلا رئیس دادگستری می تواند فردی را عفو کند.در ماده 6 آیین نامه افرادی که می‌توانند درخواست عفو دهند مشخص شده است بند 11 اصل 110 قانون اساسی آمده است که عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی‌پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه توسط مقام رهبری انجام می‌شود که این عفو خاص است که با عفو عمومی ‌متفاوت است. عفو عمومی‌را قوه‌مقننه و مجلس مقرر می‌کند. عفو عمومی‌شامل متهمانی می‌شود که طبق ماده 97 قانون مجازات اسلامی‌مثلا در جریان یک شورش، حادثه‌ای اتفاق افتاده و 100 نفر در این شورش، هنوز محکوم نشده‌اند و قانون این 100 نفر محکوم را از مجازات معاف می‌کند‌.

اعطای عفو یا آزادی مشروط یا حبس باز به عنوان یک نهاد ارفاقی نیازمند احراز حسن اخلاق و شرایطی است که آیین‌نامه مشخص می‌کند که موارد آن در آیین‌نامه یا در قانون، درباره آزادی مشروط آمده است و اعطای این نهاد‌ها نیازمند احراز شرایط و وضعیت طرف است. کسی که در زندان مرتکب جرمی ‌نشده حسن اخلاق داشته همه در عفو او تاثیر‌گذار است. در تخفیف و تبدیل مجازات به صراحت آمده است که برای اعطای عفو با استفاده از سوابق، وضعیت اجتماعی، فرهنگی و وضعیت رفتار فرد در طول مدت مجازات مد نظر قرار می‌گیرد.

*حقوقدان و استاد دانشگاه