چارچوب های قانونی انتشار نشریات

 اولین روزنامه در ایران به نام کاغذ اخبار در سال 1253 قمری، مطابق با سال 1837 میلادی، در تهران منتشر شد. میرزا صالح شیرازی اولین کسی بود که اقدام به چاپ نشریه در ایران کرد. وی جزو اولین گروه دانشجویانی بود که توسط عباس میرزا برای تحصیل به اروپا اعزام شده بودند.

با گذشت بیش از 170 سال از نخستین تجربه‌ در این زمینه، اکنون صدور مجوز انتشار نشریه، بر عهده هیات نظارت بر مطبوعات است و شهروندان برای چاپ نشریه، باید از هیات درخواست مجوز کنند. هیات نظارت بر مطبوعات نیز در صورتی مجوز انتشار نشریه‌ای را صادر می‌‌کند که وجود شرایط عمومی و اختصاصی در متقاضی احراز شود. در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی شرایط انتشار نشریه می‌پردازیم.

صدور مجوز انتشار

یک کارشناس حقوق فرهنگی تاکید می‌کند: اشخاص حقیقی یا حقوقی می‌توانند با کسب مجوز صاحب نشریه شوند.

میثم صداقت خاطرنشان می‌کند: پس از صدور مجوز انتشار نشریه، واگذاری امتیاز آن به دیگری، خواه به صورت قطعی باشد یا شرطی و اجاره و امثال آن ممنوع و جرم محسوب می‌شود. تنها راه انتقال امتیاز یک نشریه، درخواست کتبی صاحب امتیاز و تصویب هیات نظارت است. صاحب امتیاز در مقابل امتیازی که برای انتشار یک نشریه به‌دست می‌آورد، مسئولیت‌هایی را نیز برعهده می‌گیرد و در قبال خط‌مشی کلی نشریه مسئول است.

وی توضیح می‌دهد: هیات نظارت موظف است برای بررسی صلاحیت متقاضی و مدیرمسئول از مراجع ذی‌صلاح (وزارت اطلاعات و دادگستری و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) استعلام می‌کند. مراجع مذکور موظفند حداکثر تا دو ماه نظر خود را همراه مستندات و مدارک معتبر به هیات نظارت اعلام کنند؛ اما در صورت نرسیدن پاسخ از سوی مراجع مذکور و فقدان دلیل دیگر صلاحیت آنان تایید شده تلقی می‌شود. با این حال اکنون صدور مجوز انشار بسایر بیشتر از این دو ماه طول می‌کشد.

این کارشناس فرهنگی خاطرنشان می‌کند: در قانون مطبوعات گفته شده که هیات نظارت مکلف است ظرف مدت سه ماه از تاریخ دریافت تقاضا برای امتیاز یک نشریه، درباره صلاحیت متقاضی و مدیرمسئول با رعایت شرایط مقرر در این قانون رسیدگی‌های لازم را انجام داده و مراتب رد یا قبول تقاضا را با ذکر دلایل و شواهد، برای اجرا به وزیر ارشاد گزارش کند و وزارت ارشاد اسلامی موظف است حداکثر ظرف 2 ماه از تاریخ موافقت هیات نظارت برای متقاضی، پروانه انتشار صادر کند. بنابراین به نظر می‌رسد که قانون اجازه نمی‌دهد که متقاضی مدتی بیش از پنج ماه منتظر مجوز خود باشد.

صداقت اضافه می‌کند: پس از صدور مجوز، نوبت به انتشار می‌رسد. نشریه‌ای که مجوز دارد، باید هرچه زودتر، دست به کار انتشار بزند. صاحب امتیاز موظف است ظرف 6 ماه پس از صدور پروانه، نشریه مربوطه را منتشر کند و در غیر این‌صورت با یک بار اخطار کتبی و دادن فرصت 15 روز دیگر درصورت عدم عذر موجه اعتبار پروانه از بین می‌رود، عدم انتشار منظم نشریه دریک سال نیز اگر بدون عذرموجه (به تشخیص هیات نظارت) باشد، موجب لغو پروانه خواهد بود.

ممنوعیت‌ها

یک کارشناس حقوق جزا و جرم‌شناسی خاطرنشان می‌کند: برخی از افراد، از داشتن نشریه محروم شده‌اند که این محرومیت ممکن است دایمی یا موقتی باشد.

مهدی ظهوریان خاطرنشان می‌کند: در قانون مطبوعات، اعضا و هواداران گروه‌های ضدانقلاب و یا گروه‌های غیرقانونی و محکومان دادگاه‌های انقلاب اسلامی که به جرم اعمال ضدانقلابی یا علیه امنیت داخلی و خارجی محکوم شده‌اند و همچنین کسانی که علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت و یا تبلیغ می‌کنند، حق هیچ گونه فعالیت مطبوعاتی و قبول سمت در نشریات ندارند. همچنین نخست‌وزیران، وزیران، استانداران، امرای ارتش و شهربانی، ژاندارمری، رؤسای سازمان‌های دولتی، مدیران عامل و روسای هیات مدیره شرکت‌ها و بانک‌های دولتی و همه شرکت‌ها و موسساتی که شمول حکم درمورد آن مستلزم ذکر نام است، نمایندگان مجلس، سفرا، فرمانداران، شهرداران، روسای انجمن‌های شهر و شهرستان تهران و مراکز استان‌ها، اعضای ساواک، روسای دفاتر رستاخیز در تهران و مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها و وابستگان به رژیم سابق که در فاصله زمانی 15 خرداد 1342 تا 22 بهمن 1357 در مشاغل مذکور بوده و همچنین کسانی که دراین مدت از طریق مطبوعات، رادیو و تلویزیون با سخنرانی در اجتماعات خدمتگزار تبلیغاتی رژیم گذشته بوده‌اند، از انتشار نشریه و هرگونه فعالیت مطبوعاتی محروم شده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: احزاب، سازمان‌ها و جمعیت‌های سیاسی و اقلیت‌های دینی ایرانی در صورتی می‌توانند تقاضای انتشار نشریه کنند که اجازه فعالیت قانونی داشته باشند.

دخل و خرج نشریات

صداقت، کارشناس فرهنگی در مورد هزینه‌ها و درآمدهای نشریه‌ها می‌گوید: نشریات باید با سرمایه ایرانی فعالیت کنند. استفاده نشریات ازکمک خارجی مستقیم یا غیرمستقیم ممنوع شده و مجازات‌هایی را به دنبال خواهد داشت. البته کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی غیر دولتی که با نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت امور خارجه دریافت ‌شود، مشمول این ممنوعیت نخواهد بود. در حال حاضر، بخش بزرگی از درآمد نشریات را آگهی‌ها تامین می‌کند. نشریات در چاپ آگهی‌های تجارتی که مشتمل بر تعریف و تمجید کالا یا خدماتی که از طرف یکی از مراکز تحقیقاتی کشور که بر حسب قوانین رسمیت داشته باشند، تایید شود با رعایت آیین‌نامه تاسیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانون‌های آگهی تبلیغاتی مجاز هستند.