جرم انگاری قانونگذار در خصوص افترا

اگر فردی بدون دلیل و مدرک و با علم به بی‌گناه بودن یک شخص، به او جرمی را نسبت دهد، مرتکب جرم افترا شده است‌ و به مجازات قانونی این جرم محکوم می‌شود.

شاید در جریان زندگی روزمره خود، بارها با دو واژه افترا و تهمت مواجه شده باشیم که دو کلمه تقریبا هم‌معنی هستند و به عنوان یک رفتار توسط قانونگذار جرم‌انگاری شده‎اند.

جرم‌انگاری و ممنوعیت این رفتارها به این معناست که اگر شخصی مرتکب آنها شود، با مجازاتی روبه‎رو خواهد شد که قانونگذار برای این جرم در نظر گرفته ‌است.

اما سوال این است که تهمت یا افترا به چه معناست؟ و در چه صورت یک شخص به دلیل ارتکاب این جرم مجازات می‌شود؟

وقتی می‎‌گوییم که «فلان شخص به من تهمت زد»، منظورمان این است که او انجام کاری را به من نسبت داد که واقعا آن را انجام نداده‌‎ام.

به عنوان مثال، وقتی کسی به ما می‌گوید «تو درباره فلان موضوع دروغ گفتی» ولی در واقع چنین دروغی را نگفته باشیم، این‌طور گفته می‌شود که او به ما تهمت زده ‌است.

تعریف کردن افترایی که قانون منع کرده نیز به همین سادگی است. اگر فردی بدون دلیل و مدرک و با علم به بی‌گناه بودن یک شخص، به او جرمی را نسبت دهد، مرتکب جرم افترا شده ‌است.

برای مثال اگر شخصی در حین دعوا به دیگری بگوید «تو دوچرخه مرا دزدیده‌ای» یا «تو قاتل فلان شخص هستی»، مرتکب جرم افترا شده ‌است. چیزی که در عرف به آن بهتان نیز گفته می‌شود.

باید توجه کرد در جرم افترا فرد باید قصد داشته باشد که به طرف مقابل حتما جرمی را نسبت دهد؛ یعنی واقعا منظورش این باشد که بخواهد بگوید تو این جرم را انجام داده‌ای.

بنابراین اگر فردی به دیگری بگوید «دزد» اما قصدش هتک‌ حرمت، تحقیر یا تمسخر او باشد و نه نسبت ‌دادن یک جرم، مرتکب جرم دیگری شده‌ است که توهین نام دارد.

افترا به هر وسیله‌ای می‎تواند تحقق پیدا کند. ممکن است شخصی با سخنرانی در یک جمع، چاپ یک مطلب در مجله یا روزنامه یا حتی با فرستادن یک پیام این کار را انجام دهد.

  ناتوانی مفتری از اثبات صحت ادعای خود

اما این پایان راه نیست. برای این ‌که بتوان گفت کسی مرتکب جرم افترا شده است، علاوه بر نسبت دادن یک عمل مجرمانه به یک شخص، رکن دیگری هم لازم است و آن رکن این است که این شخص نتواند صحت ادعای خود را اثبات کند و این امر نشان می‎دهد که فرد می‌داند طرف مقابل او بی‎‌گناه است. فرض کنید شخصی در یک دعوا به دوست خود نسبت کلاهبرداری خاصی را می‎دهد. در این حالت زمانی می‎توان گفت او مرتکب جرم افترا شده‌ است که نتواند ثابت کند دوستش واقعا کلاهبردار است و هم‌چنین علم و آگاهی او نسبت به بی‌گناه بودن مخاطب ثابت شود. پس اگر توانست کلاهبردار بودن دوست خود را با دلیل و مدارک در دادگاه ثابت کند، نمی‌توان او را مجرم دانست. به گزارش مهداد، مجازات تهمت‌زنندگان مطابق ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق بود که این مجازات در سال ۱۳۹۹ به موجب قانونِ «کاهش مجازات حبس تعزیری» تغییر یافت و در حال حاضر مطابق این قانون، مجازات افترا یا تهمت، بیش از ۲۰ میلیون ریال تا ۸۰ میلیون ریال جزای نقدی است.

  افترای عملی

گاهی اوقات تهمت و افترا با انجام یک عمل صورت می‌گیرد. به این نحو که یک شخص با این هدف که دیگری را متهم به ارتکاب جرمی کند، اشیائی را در منزل، محل کار یا در میان وسایل متعلق به او قرار می‌دهد که اگر این وسایل نزد هر کسی پیدا شود، موجب محکومیت او خواهد شد. برای مثال حمل مشروبات الکلی جرم است. حال فرض کنید که شخصی مقداری مشروبات الکلی در کیف یا منزل یا محل کار شخصی دیگر قرار داده و سپس به پلیس خبر می‌دهد که این شخص در حال حمل مشروبات الکلی است. اگر این شخص با انجام این کار تحت تعقیب قرار بگیرد، پس از اینکه بی‌گناهی‌أش در دادگاه اثبات شد، قراردهنده مشروبات الکلی طبق ماده ۶۹۹ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ به جرم افترا به تحمل 6 ماه تا سه سال حبس یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.