قابلیت اجرای مجازات های جایگزین حبس

مجازات‌های جایگزین حبس، تاسیس جدیدی است که در قانون مجازات اسلامی اخیرالتصویب به مقررات جزای عمومی ‌اضافه شده است لذا مفاد مواد مربوط به آن آمره بوده و باید در تمامی ‌محاکم مورد عمل قرار گیرد مگر جایی که به حکم قانون استثنا شود.

بستر اجرایی و شرط برخورداری از مجازات‌های جایگزین حبس وجود جهات تخفیف است و بر اساس آنچه در تبصره 2 ماده 38 آمده است، نمی‌شود جایی ‌که جهات تخفیف وجود دارد هم از مجازات جایگزین و هم از سایر شکل‌های تخفیف استفاده کرد زیرا قانونگذار گفته است: «هرگاه نظیر جهات مندرج در این ماده در موارد خاصی پیش‌بینی شده باشد، دادگاه نمی‌تواند به موجب همان جهات، مجازات را دوباره تخفیف دهد» بنابراین محاکم نظامی ‌ناچارند به مجازات‌های جایگزین موضوع مواد مندرج در فصل نهم قانون مجازات اسلامی یا مقررات مندرج در قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح (مواد 3 به بعد) عمل کنند.

با توجه به اینکه قانون مجازات اسلامی مصوب ‌سال 1392 متاخر از قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح بوده و حاکم بر مقررات قبلی است، مواد مربوط به تخفیف مندرج در قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح نسخ ضمنی شده است.

مجازات‌های جایگزین نسبت به مجازات‌های جرایم مندرج در قانون مجازات اسلامی مساعدتر و اخف است اما نسبت به قواعد تخفیف حاکم در محاکم نظامی‌، مجازات‌های اخف نیستند و به نظر می‌رسد اعمال مجازات‌های جایگزین در محاکم نظامی ‌منصفانه نیست و شاید قانونگذار به مجازات‌های نظامی‌ توجه نداشته زیرا اگر نظر بر حبس‌زدایی بود، این هدف در قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح بهتر تامین شده است.  با این حال، چون قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح به عنوان قانون خاص ناظر به قانون مجازات اسلامی 1392 تلقی نمی‌شود، نمی‌تواند مواد آن را تخصیص بزند بلکه به نوعی نسخ ضمنی در موارد تعارض شده است.

با توجه به نکات فوق، به جهت حاکم بودن قانون مجازات اسلامی سال 1392‌ و نسخ مقررات تخفیف مندرج در قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح، در جرایمی ‌که پس از آیین‌نامه اجرایی ماده 79 قانون مجازات اسلامی ‌و پس از تاریخ لازم‌الاجرا شدن مجازات‌های جایگزین واقع می‌شود باید به قانون جدید عمل شود.

طبق ماده 10 قانون مجازات اسلامی سال 1392 که به قاعده حقوقی عطف به ماسبق نکردن قوانین جزایی پرداخته است، «جرایم طبق قوانین حاکم قبل از وقوع جرم رسیدگی می‌شوند و قوانین جدید اگر مبنی بر تخفیف یا عدم اجرای مجازات باشد یا به جهتی مساعدتر به حال مرتکب باشد نسبت به جرایم سابق بر وضع این قانون موثر است.»

طبق این ماده در جرم یا جرایمی که قبل از اجرایی شدن مجازات‌های جایگزین واقع شده و رسیدگی به آن در صلاحیت محاکم نظامی ‌است با توجه به اینکه تخفیف‌های موضوع مواد 3 و بعد از آن نسبت به قانون فعلی اخف و در زمان وقوع نیز حاکم بودند، همان مقررات اعمال می‌شود.
 نتیجه اینکه در جرایم نظامی‌ که تا قبل از اجرایی شدن مجازات‌های جایگزین حبس واقع شده، به قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح عمل می‌شود چون جرم در زمان قانون قبلی واقع شده و قانون جدید موثر نیست مگر به نفع متهم باشد که در جرایم نظامی ‌چنین نیست.

اما نسبت به جرایمی‌ که پس از لازم‌الاجرا شدن مجازات‌های جایگزین حبس واقع می‌شود، تخفیف مندرج در قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح قابل اعمال نیست.