آشنایی با برات و مزایای استفاده از آن

برات یک سند تجاری است و معاملات برواتی اعم از اینکه بین تاجر یا غیرتاجر باشد، عملی تجارتی محسوب می‌شوند. در قانون تجارت، برای برات مزایایی در نظر گرفته شده که باعث شده است افراد به استفاده از این سند تجاری، گرایش بیشتری پیدا کنند.

احکام اسناد تجاری، در قانون تجارت در بخش برات ذکر شده و بایدها و نبایدهای سفته و چک به این مواد ارجاع داده شده است. در محیط بین‌الملل نیز برات نقش برجسته‌ای دارد. برات یک سند تجاری است و معاملات برواتی اعم از اینکه بین تاجر یا غیرتاجر باشد، عملی تجارتی محسوب می‌شوند.

برات؛ یک سند تجاری ویژه

روش‌های مختلفی برای پرداخت وجود دارد؛ علاوه بر وجه نقد، از طریق حواله، ضمانت، تبدیل تعهد، چک و... برای پرداخت طلب می‌توان اقدام کرد؛ حال چرا باید در میان این همه ابزارهای مختلف، کسی به سراغ استفاده از برات برود؟ در قانون تجارت، برای برات مزایایی در نظر گرفته شده که موجب گرایش بیشتر افراد به استفاده از این سند تجاری شده است. در تمام خرید و فروش‌ها و معاملات، امکان پرداخت به صورت نقد وجود ندارد و تاجرانی که اقدام به معاملات سنگین با ارقام بزرگ می‌کنند، قادر به پرداخت به صورت نقدی نیستند.  علاوه بر این، مصالح دیگری نیز وجود دارد که تاجران را از پرداخت به صورت نقدی بر حذر می‌دارد بنابراین به جای پرداخت وجه نقد از دیگر روش‌های پرداخت استفاده می‌کنند که برات یکی از آنها است که با حمایت قانونگذار، به یک سند تجاری ویژه تبدیل شده است.

قبول برات‌گیر

یک برات سه طرف دارد و به عبارت دیگر سه طرف در آن دخیل هستند؛ کسی که برات را صادر می‌کند که به او برات‌کش، محیل یا صادرکننده می‌گویند؛ کسی که برات را باید پرداخت کند که به وی محال‌علیه می‌گویند یعنی کسی که پرداخت مبلغ برات به وی حواله شده است؛ و نفر سوم که باید وجه برات را بگیرد که این فرد ذی‌نفع برات است. بیشتر مقررات مربوط به برات برای حمایت از این فرد است که به وی دارنده نیز می‌گویند. در حقیقت برات در ابتدا به اسم شخص معینی صادر می‌شود اما بعد از آن، تنها با امضا در پشت آن می‌تواند منتقل شود. بنابراین ممکن است برات قبل از سررسید بارها دست به دست شود اما سرانجام شخصی در سررسید باید پرداخت آن را مطالبه کند که دارنده برات است.

دارنده برات امتیازات فراوانی دارد تا بتواند به حق خود برسد. در این میان، محال‌علیه یعنی طرف دوم برات، کسی است که در سند مسئول پرداخت وجه برات معرفی می‌شود. اگر این شخص پرداخت برات را قبول کند، یک امتیاز دیگر به برات اضافه خواهد شد. قبولی برات، اقدامی است که مقررات و شرایط خاصی برای خود دارد اما به زبان ساده یعنی محال‌علیه می‌پذیرد که در سررسید، وجه برات را پرداخت خواهد کرد. با این قبولی، اطمینان بیشتری از پرداخت برات پیدا می‌شود و برات اعتبار بیشتری می‌یابد.

اگر محال‌علیهی که برات را قبول کرده است، آن را در سررسید پرداخت نکند، او هم به عنوان یکی از مسئولان تضامنی برات، مسئول پرداخت وجه آن خواهد بود. (این تضمین در سفته وجود ندارد چون در سفته دو طرف وجود دارد و صادرکننده باید خود وجه آن را بپردازد بنابراین قبولی گرفتن از وی بی‌معنی است.)

باید به این نکته نیز اشاره کرد که ممکن است محال‌علیه برات را قبول نکند یا بخشی از آن را قبول کرده یا در سر وعده از پرداخت وجه برات خودداری کند. همه این فرض‌ها، توسط قانون پیش‌بینی شده و حقوق دارنده برات در هر یک از این فرض‌ها تامین شده است اما معمولا در عمل، محال‌علیه در روابط تجاری، برات صادرشده را قبول می‌کند.

انتقال به دیگران با ظهرنویسی

یکی از ویژگی‌های برات، شباهت و نزدیکی آن با پول است. کسی که دارنده برات است، لازم نیست حتما به دنبال وصول وجه آن برود بلکه می‌تواند با امضای پشت برات، آن را به دیگری انتقال دهد. چک هم این ویژگی را دارد. به این ترتیب، برات مانند پول دست به دست شده و با هر بار امضا برای انتقال، تضمین و اعتبار آن بیشتر می‌شود.

ویژگی دیگر برات این است که اگر سررسید آن نرسیده بود و دارنده نیاز به پول داشت، با تنزیل آن، می‌تواند وجه برات را دریافت کند. تنزیل برات در صورت نیاز به پول نقد، ویژگی دیگر برات به نفع دارنده آن است.

ضامن‌های متعدد برای یک سند

یکی از ویژگی‌های برات (مانند چک و سفته) این است که در این سند تجاری، هر کس در انتقال و دست‌به‌دست کردن برات شرکت داشته و به این منظور آن را امضا کرده باشد و نیز ضامن‌ها، با یکدیگر «مسئولیت تضامنی» دارند. بنابراین هر کسی که برات را امضا کند، ضامن رسیدن دارنده برات به حق خود نیز می‌شود.

بر همین اساس، اگر برات بیشتر دست به دست شده و امضاهای آن بیشتر شود، بر اطمینان خاطر دارنده برات برای رسیدن به حق خود اضافه می‌شود. این شکل ضمانت، استثنا و امتیازی برای دارنده برات است زیرا معمولا آنچه در ضمانت اتفاق می‌افتد، این است که ضامن با ضمانت از مدیون، بدهی او را به خود منتقل می‌کند.

بنابراین در روش‌ معمول ضمانت، پس از انعقاد این عقد، باز هم یک مدیون وجود دارد و آن شخص ضامن است اما شخصی که از او ضمانت شده است، مسئولیتی ندارد؛ در حالی که در برات، تمام ضامنان این سند تجاری، مسئول باقی می‌مانند و دارنده برات، در صورتی که نتواند مبلغ مندرج در آن را از محال‌علیه بگیرد، می‌تواند به میزان مبلغ برات به هر یک از آنان یا گروهی از آنان یا حتی همه آنان مراجعه کند تا به طلب خود برسد.

لذا باید گفت که اگر دارنده سند با انجام اقدامات و تکالیف قانونی نتواند به طلب خود برسد، یعنی مبلغ مندرج در سند را دریافت کند، تمام امضاکنندگان سند، بدون در نظر گرفتن تقدم و تاخر مسئولیت هر یک، در مقابل دارنده، مسئول مبلغ ذکرشده هستند.

ضامنان پرداخت برات

بر این اساس، صادرکننده، انتقال‌دهندگانی که برات را امضا کرده‌اند، ضامنان برات و محال‌علیهی که برات را قبول کرده‌ است؛ ضامنان پرداخت وجه برات به دارنده آن هستند و دارنده با وجود این همه تضمین، نگرانی کمتری برای رسیدن به حق خود دارد. این ضمانت ‌اجراها به دارنده این اطمینان را می‌دهد که در نهایت خواهد توانست وجه سند را به همراه مخارجی که برای وصول آن متحمل شده است، دریافت کند و به همین دلیل است که افراد به جای گرفتن وجه نقد یا چک یا... برات را قبول می‌کنند.

علاوه بر آنچه گفته شد، برات امتیازات دیگری نیز دارد مثل غیرقابل استناد بودن ایرادات و ادعاها در برابر دارنده با حسن ‌نیت، اصل استقلال امضاها و... که همه به نفع دارنده برات و برای حمایت از او به وجود آمده است.

با وجود این همه امتیازات ویژه برای برات، چرا مردم به استفاده از چک، بیشتر از برات گرایش دارند؟ دلیل آن روشن است؛ چک نیز مانند برات، بسیاری از امتیازهایی را که گفته شد، دارد و علاوه بر آن، دارنده آن از حمایت‌های کیفری نیز برخوردار است. در حقیقت تضمینات استفاده از چک بیشتر است، به همین دلیل، برخی استفاده از آن را به جای برات ترجیح می‌دهند اما در تجارت بین‌الملل، برات همچنان حرف اول را می‌زند.

در معاملات و روابط اقتصادی داخلی هم اگرچه برات مانند چک مورد استقبال قرار نگرفته است، بسیاری از تجار که آشنا با امتیازهای برات هستند، این سند تجاری را مورد استفاده قرار می‌دهند.