مقررات مربوط به وصیت به نفع جنین

 وصیت در اصطلاح حقوقی به این معنا است که کسی مالی یا منفعتی از مال خود (مانند اجاره منزل) را برای زمان بعد از فوتش به طور مجانی به دیگری بدهد یا فرد یا افرادی را برای انجام اموری مامور کند.

ارث نیز به آنچه  از اموال و حقوق که انسان بعد از فوت به جا می‌گذارد و به ورثه او انتقال پیدا می‌کند، گفته می‌شود.

بر اساس قانون، هر انسانی می‌تواند صاحب مال یا حقی شود اما آیا جنین هم می‌تواند صاحب مال یا حقی شود و نیز اینکه آیا می‌توان برای جنین و در حقیقت، به نفع او وصیت کرد؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که جنین نیز تحت شرایطی می‌تواند صاحب مال یا حقی شود.

حمل به موجودی گفته می‌شود که هنوز در شکم مادر دوران جنینی را طی می‌کند و متولد نشده است.

برخورداری از حقوق مالی، با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می‌شود. در مورد جنین نیز می‌توان به نفع جنین وصیت کرد.

اما زمانی، اموال و حقوق به او تعلق می‌گیرد که زنده متولد شود و اگر چنانچه مرده متولد شود، مثل این است که اصلا به نفع او وصیتی نشده است.

این در حالی است که اگر حتی برای چند لحظه پس از تولد زنده بماند، حقوق به او تعلق می‌گیرد و اگر فوت کند، اموال و حقوق او در قالب ارث به وراث او منتقل می‌شود.

 مالکیت جنین نسبت به مال مورد وصیت، منوط به زنده متولد شدن

لذا باید به این نکته تاکید کرد که می‌توان به نفع جنین وصیت کرد اما مالکیت او نسبت به مال مورد وصیت منوط است به اینکه زنده متولد شود و به این ترتیب جنین به محض تولد، مالک تمام مال مورد وصیت می‌شود.

به این معنا که حقوقی که به جنین تعلق می‌گیرد متزلزل است تا اینکه جنین زنده متولد شود، در صورتی که زنده متولد شود ارث به جنین تعلق می‌گیرد و در صورت زنده نبودن وصیت نسبت به او باطل می‌شود.

بنابراین شرط ارث بردن، زنده بودن در زمان فوت کسی است که اموال او به ارث می‌رسد و جنین نیز در صورتی ارث می‌برد که زنده متولد شود؛ اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد.

 وصیت بیش از یک سوم اموال به نفع جنین

در اینجا پرسشی مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه آیا وصیت‌کننده می‌تواند بیش از یک سوم از اموالش را به نفع جنین وصیت کند؟

هر کس می‌تواند در زمان حیات خود، به میزان یک سوم از اموالش را به نفع دیگری وصیت کند. به عنوان مثال، اگر شخصی دارای سه مغازه باشد، فقط می‌تواند یک مغازه را وصیت و به هر کسی که او نام برده است، منتقل کند و نه بیشتر.

در این صورت دو مغازه دیگر به عنوان ارث به وراث دیگر می‌رسد و اگر بیش از یک سوم وصیت کند (چون بعد از فوت شخص، وراث مالک اموال شخص فوت‌شده می‌شوند) اگر اجازه دادند طبق وصیت عمل می‌شود اما اگر راضی نشدند وصیت بیشتر از یک سوم، باطل می‌شود.

در مورد وصیت به نفع جنین نیز به همین صورت است و فرقی نمی‌کند شخص، به نفع جنین وصیت کند یا هر فرد دیگری باشد.

در این صورت باید رضایت وراث فرد وصیت‌کننده را جویا شد. اگر همگی آنها رضایت دهند، تمام مال مورد وصیت پس از تولد به جنین می‌رسد.

در غیر این صورت، تا‌‌ همان یک سوم اموال فرد وصیت‌کننده به مالکیت طفل در آمده و مابقی طبق مقررات به وراث می‌رسد.

 آیا می‌توان به نفع جنین حاصل از ارتباط نامشروع وصیت کرد؟

قانونگذار در این مورد سکوت کرده است. اما طفل نا‌مشروع از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد. البته نباید این موضوع را نیز فراموش کرد که وصیت امری غیر از وراثت است.

بنابراین به نفع جنین حاصل از ارتباط نامشروع نیز می‌توان وصیت از جانب اشخاص را ممکن دانست.

 سقط شدن جنین به واسطه وقوع جرم

پرسش دیگری که مطرح می‌شود، این است که اگر جنین به واسطه جرمی (مثلا قتل) سقط شود، آیا باز هم جنین، مرده فرض می‌شود؟ یعنی مال مورد وصیت به او نمی‌رسد؟

این موضوع هم در قانون پیش‌بینی شده است که در این صورت و در چنین شرایطی مال مورد وصیت به صورت ارث به ورثه جنین می‌رسد.

حتی قانونگذار برای کسانی که مرتکب جرم سقط جنین می‌شوند مجازات‌هایی را در نظر گرفته است و بیان می‌کند هر کس با آگاهی و عمداً به وسیله ضربت وارد کردن یا اذیت و آزار زن حامله، موجب شود جنین سقط شود، علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از یک سال تا سه سال محکوم خواهد شد.

لازم به توضیح است که در قانون سقط جنین، جرم محسوب می‌شود و برای آن مجازات تعیین شده است و در صورتی که کسی عملی انجام دهد یا به هرشکلی موجب شود جنین از بین برود و به اصطلاح سقط شود قاتل محسوب می‌شود.

به عنوان مثال، پدر یا مادر جنین، چنانچه جنین زنده متولد شود بعد بمیرد از طفل ارث خواهند برد اما اگر یکی از آن دو یا هر دو نفر موجب شوند جنین از بین برود از ارث محروم خواهند شد و ارث جنین میان ورثه تقسیم خواهد شد.

 شک در زنده متولد شدن جنین

جنین باید زنده متولد شده و لازم است یقین حاصل شود که جنین بعد از تولد، زنده بوده است و چنانچه علایم حیات ضعیف باشد یا اصلاً علایم حیات وجود نداشته باشد یا شک شود که آیا در جنین بعد از تولد علایم حیات وجود داشته است یا خیر، در صورت شک نسبت به زنده بودن جنین، او ارث نمی‌برد. به هر حال حیات نوزاد باید ثابت شود.

 تقسیم ارث با بودن جنین

اگر در زمان فوت شخصی، جنینی باشد که در صورت زنده متولد شدن، مانع ارث بردن وراث دیگر نباشد و آنها بخواهند ارث را تقسیم کنند، باید جنین سهمی مساوی سهم دو پسر کنار بگذارند و بقیه ارث را تقسیم کنند.