رای شماره 709 هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال بخشنامه های شماره 20 6 1391-4755 523 معاون امور فرهنگی

رأی شماره 709 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال بخشنامههای شماره 4755/523 ـ 20/6/1391 معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) و بخشنامه شماره 30759/91 و 700ـ23/4/1391 معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور

17/6/1394 93/79 شماره

تاریخ دادنامه: 3/6/1394 شماره دادنامه: 709 کلاسه پرونده: 93/79

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: دیوان محاسبات کل کشور

موضوع شکایت و خواسته: 1ـ ابطال بخشنامه شماره 47555/523 ـ20/6/1391 معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی  (ره)

2ـ ابطال بخشنامه 30759/91/700ـ 23/4/1391 معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور

گردش کار: معاون حقوقی، مجلس و تفریغ بودجه دیوان محاسبات کشور به موجب شکایتنامه شماره 1024/20000ـ18/12/1392، ابطال بخشنامههای شماره 47555/523ـ 20/6/1391 معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) موضوع نحوه ارائه خدمات تحصیلی به دانشجویان و طلاب علوم دینی تحت پوشش و بخشنامه شماره 30759/91/700ـ 23/4/1391 معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

«احتراماً، ضمن ارسال تصویر بخشنامه شماره 47555/523 ـ20/6/1391 معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) موضوع نحوه ارائه خدمات تحصیلی به دانشجویان و طلاب علوم دینی تحت پوشش و بخشنامه شماره 30759/91/700ـ 23/4/1391 معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور و دستورالعمل نحوه پرداخت کمک هزینه شهریه دانشجویان معلول این سازمان، به استحضار میرساند:

اولاً: وفق بند (70) قانون بودجه سال 1391 کل کشور «تحصیل ایثارگران و مشمولان بند (ک) ماده (20) قانون برنامه پنج ساله پنجم جمهوری اسلامی ایران و حافظان کل قرآن در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی اعم از دانشگاهها و مراکز آموزشی و پژوهشی دولتی رایگان است. هزینههای مربوط به مراکز آموزشی و پژوهشی غیردولتی نیز از طریق دستگاههای ذی ربط اعم از بنیاد شهید و امور ایثارگران و سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان اوقاف و امور خیریه در ابتدای هر نیمسال تحصیلی پرداخت میشود.»

ثانیاً: بر اساس بند (ک) ماده (20) قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران «شهریه دانشجویان جانباز بیست و پنج درصد (25%) و بالاتر و فرزندان آنان، فرزندان شاهد، آزادگان و فرزندان آنان و دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی از محل اعتبارات ردیف مستقل معاونت تامین شود.»

بنا به مراتب و مستندات فوق و نیز با اتکا به استدلال مرقوم در دادنامه شماره (643) ـ 18/9/1392 هیأت عمومی آن دیوان، بخشنامه های صدرالذکر که متضمن اعمال محدودیتهای متعددی در اجرای قوانین فوق میباشند مغایر قانون ارزیابی میشوند.

علیهذا در اجرای مواد (12) و (13) قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392، ابطال بخشنامه های مبحوثعنه از زمان تصویب مورد استدعاست.»

متن بخشنامه های مورد اعتراض به شرح زیر است:

«الف: بخشنامه شماره 47555/513ـ20/6/1391 معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی(ره):

با احترام، ضمن آرزوی توفیق روزافزون برای جنابعالی و همکاران و گرامیداشت سال تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی، با عنایت به نزدیک شدن سال تحصیلی جدید 92ـ1391 و به منظور حمایت تحصیلی از دانشجویان پذیرفته شده در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، موارد ذیل مورد تأکید بوده و خواهشمند است دستور فرمایید تا مدیر امور فرهنگی استان، نسبت به ملحوظ کردن آن دقت لازم را نمایند:

1ـ دانشجویان دوره روزانه دانشگاههای دولتی و آموزشکدههای فنی و حرفهای روزانه در مقاطع کاردانی، کارشناسی ناپیوسته، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در کلیه رشتههای تحصیلی مشمول حمایت خواهند بود و ماهیانه مبلغ 000/200 ریال برای مقاطع کاردانی، کارشناسی ناپیوسته و کارشناسی و مبلغ 000/250 ریال برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا به عنوان کمک هزینه تحصیلی پرداخت میگردد.

تبصره1: کمکهزینه تحصیلی دانشجویان مقطع دکترا در رشتههای پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی، ماهیانه مبلغ 000/500 ریال پرداخت میگردد.

2 ـ دانشجویان دوره شبانه و نیمه حضوری دانشگاهها و همچنین دانشجویان دورههای شبانه آموزشکدههای فنی و حرفهای در کلیه رشته های تحصیلی و مقاطع تحصیلی کاردانی، کارشناسی ناپیوسته و کارشناسی و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، غیرانتفاعی و علمی ـ کاربردی که از طریق شرکت در آزمون در رشتههای غیرفنی پذیرفته میشوند در مقاطع کاردانی، کارشناسی ناپیوسته و کارشناسی مشمول حمایت خواهد بود و در هر نیمسال تحصیلی حداکثر تا سقف مبلغ 000/000/3 ریال به دانشجویان به رشته های گروه آزمایشی علوم انسانی، هنر و زبانهای خارجی و مبلغ 000/000/4 ریال به دانشجویان رشته های گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی و تجربی به عنوان شهریه تحصیلی پرداخت میگردد.

3ـ دانشجویان دانشگاههای پیام نور (به غیر از دورههای فراگیر) در کلیه رشتههای تحصیلی و مقاطع تحصیلی کاردانی، کارشناسی ناپیوسته، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا مشمول حمایت خواهند بود و به استناد بند «ک» ماده 20 قانون برنامه پنجم توسعه کشور، ضمن ارائه گواهی تحت حمایت به دانشگاه مربوطه، تحصیل آنان در دانشگاه رایگان بوده و از معافیت در پرداخت شهریه بهرهمند میباشند. لیکن صرفاً به دانشجویان خواهر موردحمایت شاغل به تحصیل در دانشگاه پیام نور در هر نیمسال تحصیلی مبلغ 000/500 ریال به عنوان کمک هزینه تحصیلی پرداخت میگردد.

تبصره2: دانشجویان شاغل به تحصیل در دورههای فراگیر دانشگاه پیام نور چنانچه پس از طی دوره دانشپذیری به عنوان دانشجوی رسمی پذیرفته شوند، همانند سایر دانشجویان دانشگاه پیام نور مشمول حمایت خواهند بود.

4ـ دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاهها (به غیر از دانشگاه پیام نور) در کلیه رشتههای تحصیلی مشمول حمایت خواهند بود و در هر نیمسال تحصیلی حداکثر تا سقف مبلغ 000/000/5 ریال به دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و مبلغ 000/000/10 ریال به دانشجویان مقطع دکترا به عنوان شهریه تحصیلی پرداخت میگردد.

5 ـ دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی و جامع علمی ـ کاربردی که با شرط معدل و یا به صورت پودمان پذیرفته میشوند، صرفاً در رشتههای فنی و در مقطع کاردانی مورد حمایت خواهند بود و در هر نیمسال تحصیلی حداکثر تا سقف مبلغ 000/000/4 ریال به عنوان شهریه تحصیلی پرداخت میگردد.

6 ـ طلاب علوم دینی مشغول به تحصیل در حوزههای علمیه مشمول حمایت خواهندبود و ماهیانه مبلغ 000/200 ریال به عنوان کمک هزینه تحصیلی پرداخت میگردد.

یادآوری:

1ـ فارغالتحصیلان مقطع کاردانی و کارشناسی، چنانچه بلافاصله و بدون وقفه تحصیلی در مقطع کارشناسی ناپیوسته و کارشناسی ارشد کلیه دانشگاهها پذیرفته شوند منوط به احراز سایر شرایط مشمول حمایت خواهند بود.

2 ـ مساعدت به دانشجویان و طلاب علوم دینی برادر در صورت داشتن کد مددجویی تا پایان سن 25 سال بلامانع است.

3ـ دانشجویان خواهر در صورت ازدواج تا زمان حذف کد مددجویی مشمول حمایت میباشند.

4ـ کمـک هزینه تحصیلـی دانشجـویان و طلاب علوم دیـنی برای مدت 10 ماه (هر نیمسال 5 ماه) محاسبه و پرداخت شود.

5 ـ دانشجویان خواهر پذیرفته شده در دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور، جامع علمی ـ کاربردی، غیرانتفاعی، شبانه، آموزشکده های فنی و حرفهای شبانه و نیمه حضوری صرفاً در محدوده استان محل سکونت خانواده و یا در شهر استان همجوار که امکان تردد روزانه وجود داشته باشد (بعد مسافت حداکثر 90 کیلومتر) مشمول حمایت خواهند بود.

6 ـ با عنایت به شرح فوق، موضوع عدم پذیرش دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی به استناد بخشنامه شماره 105012/5230 ـ10/12/1390 کان لم یکن تلقی میگردد.

مقتضی است ترتیبی اتخاذ گردد که مراتب به تمام مدیریتهای شهرستان و ادارات تابعه اعلام و مددجویان و دانشجویان را در این رابطه مطلع فرمایند.

ب: بخشنامه شماره 30759/91/700ـ23/4/1391 معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور:

با عنایت به افزایش روزافزون تعداد دانشجویان عضو خانوادههای تحت پوشش و نظر به محدویتهای اعتباری و همچنین توجه به ظرفیت های موجود و اولویت بندی در ارائه خدمات به استحضار میرساند که از تاریخ ابلاغ این بخشنامه، کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان تحت پوشش پذیرفته شده در دانشگاههای آزاد، پیام نور، علمی ـ کاربردی و شبانه دولتی با لحاظ نمودن شرایط ذیل قابل پرداخت است:

1ـ کمک هزینه شهریه دانشجویی در مقاطع تحصیلی کاردانی، کارشناسی پیوسته و ناپیوسته و همچنین دکترای پیوسته قابل پرداخت است.

2ـ در صورت وجود اعتبارات، پرداخت کمک هزینه دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترای ناپیوسته بلامانع میباشد به ویژه دانشجویانی که در مقاطع تحصیلی کاردانی و کارشناسی از کمک هزینه شهریه دانشجویی بهره مند نشده باشند.

3ـ در صورتی که مستمری خانواده قطع گردد، شهریه دانشجو تا اتمام مقطعی که در آن تحصیل میکند قابل پرداخت است.

4ـ کمک هزینه شهریه دانشجویانی که یک بار مشروط شوند به میزان 50% کاهش خواهد یافت و چنانچه برای بار دوم مشروط شوند پرداخت کمک هزینه شهریه برای یک ترم متوقف میگردد.

5 ـ پرداخت کمک هزینه شهریه به پذیرفته شدگان دانشگاههای بینالمللی امکان پذیر نمیباشد.

شایان ذکر است در صورت وجود اعتبار به منظور تشویق دانشجویانی که در دانشگاههای دولتی روزانه (با تحصیلات رایگان) پذیرفته شدهاند، کمک هزینه تحصیلی معادل 50% کمک هزینه پرداختی به پذیرفتهشدگان در دانشگاههای غیردولتی، قابل پرداخت است.

مسؤولیت حسن اجرای این بخشنامه بر عهده مدیرکل بهزیستی استان خواهد بود.»

در پاسخ به شکایت مذکور، معاون حقوقی و امور مجلس کمیته امداد امام خمینی به موجب لایحه شماره 1007486/1ـ11/5/1393 توضیح داده است که:

«احتراماً، بازگشت به ابلاغیه شماره کلاسه فوقالذکر منضم به نسخه دوم دادخواست دیوان محاسبات کشور در خصوص ابطال بخشنامه شماره 47555/5230 ـ20/6/1391 این نهاد موارد ذیل را به استحضار میرساند:

در سال 1391 به استناد بند «ک» ماده 20 برنامه پنجم توسعه مقرر شد اعتبار شهریه دانشجویان از طریق معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تأمین و پرداخت گردد که علیرغم پیگیریهای به عمل آمده از طریق این نهاد هیچ گونه اعتباری بابت شهریه دانشجویان اختصاص داده نشد و صرفاً ازمحل سرجمع اعتبارات حوزه فرهنگی نسبت به پرداخت هزینه دانشجویان اقدام شد. ضمن این که در سال 1391 تأکید بر این بود که نهادهای حمایتی از جمله کمیته امداد نسبت به معرفی دانشجویان به منظور بهرهمندی از تحصیل رایگان در دانشگاهها اقدام نمایند و دانشگاهها اعتبار مورد نیاز را از طریق معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی دریافت نمایند.

علی هذا، با توجه به پیگیریهای مستمر این نهاد و موافقت مجلس شورای اسلامی در سال 1392 ذیل ردیف اعتبار نهاد متبوع در قانون بودجه طبق ردیف 129600 برنامهای، اعتباری تحت عنوان تامین شهریه دانشجویان اختصاص یافته و تا پایان سال نیز مبلغ 450  میلیارد ریال بابت شهریه تحصیلی دانشجویان واریز شده و متعاقب آن، شهریه دانشجویان با توجه به محدودیت منابع اختصاصی و رعایت اولویتها پرداخت شد.

شایان ذکر است در سال 1392، برآورد اولیه اعتبارات مورد نیاز با توجه به تعداد دانشجویان و میانگین شهریه پرداختی به دانشگاههای غیردولتی مبلغ 1025 میلیارد ریال بوده است لیکن تقریباً 50 درصد اعتبار لازم جهت تحقق کامل بند (ک) ماده بیست برنامه پنجم توسعه تخصیص یافته است.

در سال 1393 نیز بااندکی افزایش میزان اعتبار پیش بینی شده جهت شهریه دانشجویان مبلغ 515 میلیارد ریال است که با توجه به عدم تخصیص کامل اعتبار و به استناد ماده 3 آییننامه اجرایی بند (الف) تبصره (16) قانون بودجه سال 1393 مبنی بر این که دستگاههای اجرایی موظف به پرداخت شهریه تحصیلی در حدود اعتبارات تخصیصیافته میباشند، با لحاظ کردن مواردی از قبیل آثار منفی و آسیبهای اجتماعی مهاجرتهای تحصیلی برای دختران، حمایت هرچه بیشتر از رشته هایی که در آینده بازار کار بهتری دارند (با توجه به تجربه اشتغالزایی در نهاد متبوع) و ... ضوابطی جهت رعایت اولویت در هزینه کرد اعتبارات اختصاصی وضع شده است.

بنا بر مراتب، اقدام کمیته امداد در اولویتبندی تخصیص اعتبار و ارائه خدمات تحصیلی به دانشجویان در جهت اعمال محدودیت نبوده بلکه به لحاظ فقدان سیاست اجرایی، جلوگیری از آسیبهای اجرای این طرح نسبت به تمامی رشته ها و رقابت درآمدزایی بین دانشگاهها، بهره برداری بهینه از اعتبارات از طریق هزینه کرد آن در سر فصلها و رشته هایی که قابلیت کاربردی داشته و تحصیل بی رویه دانشجویان در آنها دارای تالی فاسد کمتری است و با در نظر گرفتن جوانب امر این اقدام صورت گرفته است.

لذا ضمن اعلام این نکته که در حال حاضر زمان اجرای بخشنامه موصوف منقضی شده، تأیید اقدامات صورت گرفته از طریق معاونت فرهنگی این نهاد مورد استدعاست.

ضمناً در صورت صلاحدید، کارشناسان معاونت حقوقی و امور مجلس همچنین معاونت فرهنگی این نهاد آمادگی حضور در مراحل بررسی موضوع و ارائه توضیح را دارند.»

مدیرکل امور حقوقی سازمان بهزیستی کشور نیز به موجب لایحه شماره 38815/93/900ـ 27/3/1393 توضیح داده است که:

«با سلام:

احتراماً، در پاسخ به شکایت مطروحه از سوی دیوان محاسبات کشور مبنی بر ابطال بخشنامه شماره 30759/91/700ـ23/4/1391 معاونت امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور و دستورالعمل نحوه پرداخت کمک هزینه شهریه دانشجویان معلول موضوع پرونده کلاسه 93/79) 930998090004003) مطالبی را به شرح ذیل جهت بهرهبرداری معروض میدارد.

1ـ بخشنامه مورد شکایت در 5 بند در راستای اجرای هدفمند و صحیح مقررات قانونی برای پرداخت شهریه و هزینه تحصیلی معلولان ابلاغ شده است.

2ـ نظر به محدویتهای اعتباری و مالی سازمان و افزایش تعداد دانشجویان مشمول قانون و ایجاد رویه جهت استفاده برابر آنان از تسهیلات قانونی، بخشنامه مذکور صادر شده است.

3 ـ با مداقه در مفاد بخشنامه و بندهای آن به وضوح قابل استنباط است که بخشنامه مذکور ناظر بر تقلیل میزان شهریه دانشجو نمیباشد بلکه تأکید بر پرداخت آن میباشد. لیکن برای ایجاد انگیزه و ترغیب دانشجویان به ادامه تحصیل، برای دانشجویان مشروطی، در بند 4 بخشنامه مقرره بازدارنده و ایجادکننده داعیه و انگیزه پیشبینی شده است.

لذا به نظر میرسد بخشنامه ابلاغی یا هیچ مغایرتی با قوانین موجود ندارد و صرفاً جهت هدفمندی اعتبار موجود و جبران کمبود اعتبار مواجه شده است.»

معاون حقوقی، مجلس و تفریغ بودجه دیوان محاسبات کشور به موجب نامه شماره 547/20000ـ2/6/1394 اعلام کرده است که:

«احتراماً، خواسته دیوان محاسبات کشور به شرح مضمون در نامه شماره 1024/20000ـ 18/12/1392، منحصراً ابطال بخشنامه های شماره 4755/523 ـ20/6/1391 معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) و شماره 30759/91/700ـ23/4/1391 معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور بوده و ابطال دستورالعمل نحوه پرداخت کمک هزینه شهریه دانشجویان معلول موضوع بخشنامه شماره 20656/91/700ـ27/2/1391 رئیس سازمان بهزیستی کشور مدنظر نمیباشد.»

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 3/6/1394 با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد. پس از بحث و بررسی، با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

نظر به این که بخشنامههای مورد اعتراض برخلاف اطلاق حکم مقرر در بند 70 قانون بودجه سال 1391 کل کشور و بندک ماده 20 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، پرداخت شهریه و هزینه تحصیلی مشمولین قانون را محدود و مقید کرده است، مغایر قانون و خارج از حدود اختیارات مرجع صادرکننده تشخیص و به استناد بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال میشود. ضمناً با اعمال ماده 13 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مبنی بر تسری ابطال بخشنامهها به زمان تصویب موافقت نشد.

رئیس هیأت عمومیدیوان عدالت اداری ـ محمدجعفر منتظری