جامعه حقوقی ایران در اندوه افول ستارگان پرفروغ آسمان اندیشه و علم

سال 94-93 جامعه حقوقی ایران و اندیشمندان این عرصه شاهد از دست دادن صاحب نظران و فضلایی سترگ بودند که جامعه و بویژه حقوقدانان را اندوهگین نمود.

عزیزانی که هر یک خالق آثار و اندیشه‌های نو در دانش حقوق بودند که بدون تردید رشته حقوق عجین با نام آنهاست و هر کدام پرچمدار موضوعی خاص در این وادی بودند.

اولین اتفاق ناگوار درگذشت استاد مسلم علم حقوق و بنیانگذار حقوق نوین و فصل الخطاب مسایل حقوقی حضرت استاد امیرناصر کاتوزیان بود. عالمی ساده زیست و متواضع و در عین حال قاطع در بیان حقایق و منادی حق و عدالت و گام نهادن در این راستا به بهای از دست دادن شغل، موقعیت و منصب. گهری که با شجاعت و صلابت بی نظیرش مبدع نظریات مختلف از جمله مسئولیت دولت در قبال اعمال خود بود.

عالمی که مبنا و ارزش قواعد حقوقی و دادرسی را با معیار تامین عدالت می‌سنجید تا آنجا که در تعارض بین قوانین خشک و عدالت، عدالت را مرجح می‌دانست. همواره دغدغه‌ نقض عدالت، آرامش و قرار را از وی سلب می‌نمود. اخلاص، شجاعت، عدالت محوری، ساده‌زیستی، شهامت در بیان مطالب و… از خصوصیات وی بود.

و اما واقعه بعدی درگذشت استاد ارزشمند حقوق در رشته آیین دادرسی کیفری پروفسور محمود آخوندی. بعد از درگذشت ایشان بواسطه رابطه استاد و شاگردی بسیار متاثر شدم.

از ویژگیهای این شخصیت بزرگ و عالم، شهامت اخلاقی و صراحت کلام در نقد موضوعات حقوقی بود. استادی که در ارایه نظریات حقوقی و نقد آن چنان حاذق و متبحر بود که فی البداهه و بدون هیچگونه مصلحت‌اندیشی، چنان منطقی و مستدل تحولات ساختاری در قوه قضائیه و تغییرات قوانین را به چالش می‌کشید که ذهن هر اندیشمند منصفی را به تحسین بر می‌انگیخت. از جمله می‌توان بطور نمونه به نظریات و مقالات استاد در خصوص حذف دادسراها در سال 1373 از تشکیلات قضایی و تصویب قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب اشاره داشت، در شرایطی که می‌توان گفت هیچ صاحب‌نظری در آن برهه بطور صریح و قاطع و با شهامت حتی جمله‌ای در باب نقد این تحول در سیستم قضایی نه بر زبان آورد و نه به رشته تحریر.

مطالب زیبا و پرنغز استاد در دانشگاه آزاد اسلامی نراق در سالهای 78-1375 در کلاس درس و چاپ در جراید آن زمان بیانگر شجاعت اخلاقی در اظهار حقیقت و حقیقت جویی بود.

شاید بازگشت به عقب و راه اندازی دادسراها (به تعبیری احیاء دادسراها) بی تاثیر از اندیشه ایشان نبود. در سال 1381 با شکل گیری دادسراها در نظام قضایی کشور درستی اندیشه‌های این عالم حقوق تایید و بر آن صحه گذاشته شد.

واقعه بعدی درگذشت استاد حقوق جزا و جرم شناسی دکتر محمدصالح ولیدی بود. عالمی در این رشته و بویژه حقوق جزایی اختصاصی. استادی که دقت و وقت شناسی و رعایت عدالت در ارزیابی دانشجویان از شاخص‌های وی بود. نظم و انضباط در انجام کار و تلاش و مساعی وی در فراگیری دانشجویان مثال زدنی بود. همواره سعی در تشویق دانشجویان در کسب دانش حقوقی و بالندگی آنان داشت.

متاسفانه از زحمات و تلاش این دانشمندان رشته حقوق بنا به دینی که بر جامعه دانش پژوه داشتند چه در زمان حیات و چه پس از مرگ، یاد و قدرشناسی که لازمه هر جامعه دانش دوست است بعمل نیامد و غریبانه از این دیار رفتند و بسوی سرای باقی شتافتند. در رثای این عزیزان به مصداق شعر زیبای استاد سخن سعدی علیه‌الرّحمه اکتفا می‌کنیم که فرمود:‏

بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران

کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

هر کو شراب فرقت روزی چشیده باشد

داند که سخت باشد قطع امیدواران

روحشان شاد و قرین رحمت باد.‏

‏ احسان نظری- مدرس دانشگاه و وکیل دادگستری