حقوق ایران در برنامه جامع اقدام مشترک توافق هسته ای

سرانجام پس از مذاکرات طولانی جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 (چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، انگلیس و ایالات متحده آمریکا و نماینده عالی اتحاد اروپایی در امور خارجی و سیاست امنیتی) موفق به توافق هسته‌ای شدند. در این نوشتار با مطالعه متن کامل برنامه جامع اقدام مشترک به تبیین حقوق ایران در توافق هسته‌ای می‌پردازیم:

بطور اجمال جمهوری اسلامی ایران در توافق یاد شده، در دو بخش، حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و رفع تحریم‌ها حقوقی را کسب کرده که به ترتیب هر یک از آنها را مورد مطالعه و مداقه قرار می‌دهیم:

بخش الف: حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای

براساس شق (د) مقدمه برجام، ایران حق انرژی هسته‌ای جهت مقاصد صلح‌آمیز را طبق مواد ذیربط معاهده عدم اشاعه هسته‌ای دارا است و به موجب قسمت الف بخش هسته‌ای نیز ایران فعالیت‌های غنی‌سازی خود را بطور تدریجی استمرار خواهد بخشید.

برابر بندهای (2و3) برجام، ایران حق غنی‌سازی اورانیوم با تعداد 5060 سانتریفیوژ IR-1 را در نطنز دارد و حق تحقیق و توسعه غنی‌سازی بدون انباشت اورانیوم غنی شده برای ایران محفوظ است. براساس شق (6) تأسیسات فردو به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل می‌شود و همکاری بین‌المللی از جمله به شکل سرمایه‌گذاری‌های مشترک علمی در حوزه‌های تحقیقاتی مورد توافق ایجاد خواهد شد.

در شق (4) برجام به ایران حق تولید دستگاه‌های سانتریفیوژ پیشرفته صرفاً برای فعالیت‌های مشخص شده در برجام داده شده و از پایان سال هشتم، ایران آغاز به ساخت تعداد مورد توافقی از دستگاه‌های سانتریفیوژ IR-6 و IR-8 بدون روتورز خواهد کرد.

باز طراحی و بازساخت یک راکتور تحقیقاتی آب سنگین مدرنیزه شده در اراک یکی دیگر از امتیازات اعطایی گروه 1+5 به ایران اسلامی است، حسب قسمت (ب) برجام، ایران مبادرت به باز طراحی و بازساخت یک راکتور تحقیقاتی آب سنگین مدرنیزه شده در اراک براساس طراحی اولیه مورد توافق و در قالب یک همکاری بین‌المللی، اقدام خواهد کرد، که با استفاده از سوخت غنی شده تا 67ر3 درصد فعالیت خواهد کرد. این راکتور تحقیقاتی هسته‌ای صلح‌آمیز و تولید رادیو ایزوتوپ برای مقاصد پزشکی و صنعتی را پشتیبانی خواهد کرد. در راستای بند (9) ایران برنامه دارد که با همکاری گسترده‌تر بین‌المللی شامل تضمین عرضه سوخت، همگام با روندهای پیشرفت فناوری بین‌المللی با اتکای بر آب سبک برای راکتورهای تحقیقاتی و تولید برق آینده خود حرکت کند و فعالیت‌های جداسازی با هدف تولید رادیو ایزوتوپ‌های پزشکی و صنعتی از نمونه‌های تابش دیده اورانیوم غنی شده برای ایران تجویز شده است.

بخش ب ـ رفع تحریم‌ها

مطابق شق (18) برجام، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ 29ر4ر1394 به تصویب رسید تمام مفاد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت درخصوص موضوع هسته‌ای ایران 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008)، 1929 (2010) و 2224 (2015) را همزمان با اجرای اقدامات توافق شده مرتبط با هسته‌ای توسط ایران، راستی‌آزمایی شده توسط آژانس لغو خواهد شد. این لغو، شامل تمامی تحریم‌ها و تدابیر محدود کننده در حوزه‌های زیر که در پیوست 2 تشریح شده، خواهد بود:

الف ـ نقل و انتقالات مالی بین اشخاص و نهادهای اروپایی، از جمله مؤسسات مالی و اشخاص و نهادهای ایران از جمله مؤسسات مالی.

ب ـ فعالیت‌های بانکی، شامل ایجاد روابط کارگزاری بانکی جدید و افتتاح شعب و بانک‌های تابعه بانک‌های ایران در قلمرو کشورهای عضو اتحادیه

ج ـ ارائه خدمات بیمه و بیمه اتکایی

دـ ارائه خدمات پیام‌رسانی مالی (از جمله سوئیفت) برای افراد و اشخاص حقوقی نامبرده شده و الحاقیه 1 پیوست 2 شامل بانک مرکزی جمهوری اسلامی و موسسات مالی ایرانی.

ه ـ‌ حمایت مالی از تجارت با ایران (اعتبارات صادراتی، تضامین، یا بیمه)

وـ تعهد به پرداخت وام‌های بلاعوض، خدمات مالی و وام‌های ترجیحی به دولت ایران

زـ معاملات راجع به اوراق مشارکت دولت ایران و اوراق تضمین شده توسط دولت

ح ـ واردات و حمل نفت، فرآورده‌های نفتی، گاز و فرآورده‌های پتروشیمی ایرانی

ط ـ صادرات تجهیزات یا تکنولوژی کلیدی برای بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی

ی ـ سرمایه گذاری در حوزه‌های نفت و گاز و پتروشیمی

ک ـ صادرات تجهیزات و تکنولوژی کلیدی صنایع دریایی

ل ـ طراحی و ساخت کشتی‌های باری و تانکرهای نفتی

2ـ ارائه خدمات پرچم و تعیین وضعیت (classification)

ن ـ دسترسی به فرودگاه‌های اتحادیه اروپایی برای هواپیماهای باری ایران

س ـ صادرات طلا، فلزات گرانبها و الماس

ع ـ تحویل مسکوکات و اسکناس ایران

ف ـ صادرات گرافیت، فلزات خام و نیمه ساخته مانند آلومینیوم و فولاد و صادرات نرم‌افزار برای یکپارچه‌سازی فرآیندهای صنعتی

ذ ـ لغو فهرست اشخاص حقیقی، حقوقی و نهادها (مسدود شدن اموال و ممنوعیت ویزا) مذکور در الحاقیه 1 پیوست شماره 2

ق ـ خدمات تبعی برای هر یک از گروه‌های فوق.

مطابق مفاد 2 بر جام ایالات متحده آمریکا منطبق با برجام اعمال تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 را با اثربخشی همزمان با اجرای اقدامات توافق شده مرتبط با هسته‌ای توسط ایران به نحو مشخص در پیوست 5، که توسط آژانس راستی آزمایی شده باشد، متوقف ساخته و به این توقف ادامه خواهد داد و این تحریم‌ها شامل حوزه‌های زیر، به نحوی که در پیوست دو تشریح شده می‌شود:

الف ـ معاملات مالی و بانکی با بانک‌ها و موسسات مالی ایرانی مشخص شده در پیوست 2، از جمله بانک مرکزی ایران و افراد و موجودیت‌هایی که به عنوان دولت ایران در فهرست specially Designated National and Blacked person مشخص شده‌اند، به نحوی که در الحاقیه 3 پیوست 2 آمده است و شامل افتتاح و نگهداری حساب‌های واسطه نزد موسسات مالی غیر آمریکایی، سرمایه‌گذاری، خرید و فروش ارز و افتتاح اعتبارات اسنادی

ب ـ معاملات به ریال ایران

ج ـ‌ ارائه اسکناس دلار آمریکایی به دولت ایران

د ـ محدودیت‌های تجارت دوجانبه بر درآمدهای ایران در خارج از کشور شامل محدودیت‌ها بر نقل و انتقالات درآمدها

ه ـ خرید پذیره‌نویسی یا تسهیل معاملات راجع به دیون حاکمیتی ایران شامل اوراق قرضه دولتی

وـ خدمات پیام‌رسانی به بانک مرکزی ایران و موسسات مالی ایرانی به نحو مندرج در الحاقیه شماره 3 پیوست 2

زـ خدمات بیمه‌ای یا بیمه اتکایی

ح ـ (توقف) تلاش برای کاهش فروش نفت ایران

ط ـ‌ سرمایه گذاری شامل مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های مشترک، کالا، خدمات، اطلاعات، فناوری و دانش و کمک فنی برای بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی

ی ـ خرید، تحصیل، فروش، حمل و نقل یا بازاریابی نفت، محصولات پتروشیمی یا گاز طبیعی از ایران

ک ـ صادرات فرش یا عرضه فرآورده‌های نفتی تصفیه شده و فرآورده‌های پتروشیمی به ایران

ل ـ معاملات در حوزه انرژی ایران

3 ـ معاملات با بخش‌های کشتیرانی و کشتی‌سازی و عاملان بنادر ایران

ن‌ ـ خرید و فروش طلا و سایر فلزات گرانبها

س ـ خرید و فروش گرافیت، فلزات خام یا نیمه ساخته مانند آلومینیوم، فولاد، زغال‌سنگ و نرم‌ افزار برای یکپارچه‌سازی فرآیندهای صنعتی

4ـ فروش عرضه یا انتقال کالا و خدمات مورد استفاده در ارتباط با بخش خودروسازی ایران

ف ـ تحریم‌های راجع به خدمات تبعی در مورد هر یک از گروه‌های فوق

ذ ـ برداشتن نام افراد و اشخاص حقیقی و حقوقی به شرح مندرج در الحاقیه 3 پیوست 2 از فهرست SDN؛ یا لیست اشخاص تحریمی غیر SDN

ق ـ لغو دستورات اجرایی 13574، 13590، 13622 و 13645 و بخش‌های 5 تا 7 و 15 دستورالعمل اجرایی 13628

در قسمت 22، برجام نیز ایالات متحده آمریکا به نحو مشخص شده در پیوست 2 و منطبق با پیوست 5، اجازه فروش هواپیماهای مسافربری و قطعات و خدمات مربوطه به ایران را صادر خواهد کرد و بر اساس بند (23) برجام نیز، هشت سال پس از روز توافق، یا در زمانی که آژانس به نتیجه‌گیری گسترده‌تر خود مبنـی بر اینکه مراد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح‌آمیز باقی می‌ماند، هر کدام که زودتر باشد، ایالات متحده اقدام مقتضی را برای لغو یا تغییر به منظور اجرا کردن لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوســت 2 درخصوص دستــیابی به اقلام و خدمات مرتبط با هسته‌ای برای فعـالیت‌های هسته‌ای مندرج در برجام، منطبق با رویکرد ایالات متحده نسبت به سایر دولت‌های غیر دارنده سلاح هسته‌ای تحت معاهده عدم اشاعه اقدام خواهد کرد.

به موجب شق 24 برجام، اتحادیه اروپایی، کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه و نیز ایالات متحده فهرست کامل و جامعی از تحریم‌ها یا اقدامات محدودیت‌ساز مرتبط با هسته‌ای را مشخص می‌کنند و آنها را منطبق با پیوست 5 لغو خواهند کرد.

عدم امکان بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌ها، بر اساس بند 25 برجام پیش‌بینی شده است در این‌خصوص بند مزبور مقررمی‌دارد، اتحادیه اروپایی از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌هایی که اجرای آن‌ها را وفق برجام لغو کرده است، خودداری می‌کند و هیچ‌گونه تحریـم جدید هسته‌ای شورای امنیت و هیچ‌گونه تحریم جدید اتحادیه اروپایی وجود نخواهد داشت و ایالات متحده، با حسن نیت نهایت تلاش خود را برای دوام برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 به عمل خواهد آورد و دولت ایالات متحده، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 که اعمال آنها وفق برجام متوقف کرده است، خودداری می‌کند و برقراری چنین تحریم‌هایی مبنایی برای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات خود وفق برجام، برای ایران خواهد بود.

مشارکت اتحادیه اروپایی و کشورهای گروه 1+5 و شرکای بین‌المللی با ایران، یکی دیگر از دستاوردهای توافق هسته‌ای البته به موجب بند (32) برجام، اتحادیه اروپایی

و کشورهای گروه1+5 و شرکای بین‌المللی با ایران، در پروژه‌های مشترک در زمینه فناوری هسته‌ای صلح آمیز از جمله نیروگاه هسته‌ای، راکتورهای تحقیقاتی، تولید سوخت، تحقیق و توسعه پیشرفته مشترک مورد توافق همانند گداخت هسته‌ای، ایجاد مرکز پزشکی هسته‌ای منطقه‌ای با فناوری پیشرفته روز، آموزش افراد، ایمنی و امنیت هسته‌ای و حفاظت محیط ـ زیستی، به نحو مندرج در پیوست3، از جمله از طریق پروژه های همکاری فنی آژانس، تعامل خواهند کرد وآنان تدابیر لازم برای اجرای این پروژه‌ها را به نحو مقتضی اتخاذ خواهند کرد.

در پایان از تیم هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و علی‌الخصوص وزیر باکفایت امور خارجه به جهت فراهم آوردن این دستاورد ملی تقدیر و قدردانی می‌گردد.

قادر ستارپور اقدم ـ کارشناس ارشد امور قضائی دادگستری شهرستان بناب